قطب شمال مغناطیسی زمین در حال حرکتی شگفت‌انگیز است. این نقطه حیاتی که مرجع اصلی تمام قطب‌نماها محسوب می‌شود با سرعت قابل توجه، یعنی ۲۴ کیلومتر (۱۵ مایل) در سال، در حال جابه‌جایی به سمت سیبری روسیه است.
به گزارش اکسپرس این جابه‌جایی که از سوی جریان‌های مذاب آهن در هسته زمین ایجاد می‌شود، توجه دانشمندان را به خود جلب کرده‌است.
دلیل نگرانی آن‌ها تاثیر احتمالی این حرکت بر فن‌آوری‌های مدرن است. سیستم‌های ناوبری دیجیتال، از جمله تلفن‌های هوشمند که برای جهت‌یابی به میدان مغناطیسی زمین متکی هستند، ممکن است تحت تاثیر این تغییرات قرار بگیرند.
قطب شمال مغناطیسی زمین از قرن ۱۹ تاکنون مسیری طولانی را به سمت روسیه پیموده است.
این نقطه که با قطب شمال جغرافیایی متفاوت است، محل هم‌گرایی خطوط میدان مغناطیسی زمین بوده و عامل جهت‌گیری سوزن‌های قطب‌نما است.
این نقطه به دلیل تاثیر جریان‌های مغناطیسی درون زمین، همواره در حال حرکت است.
در تحولی که موجب شگفتی کارشناسان شده، سرعت حرکت قطب شمال مغناطیسی که تحت تاثیر جریان‌های آهن مذاب درون زمین است، طبق مدل جهانی مغناطیسی به حدود ۲۴ کیلومتر در سال رسیده است.
این میزان در مقایسه با سال ۲۰۲۰، کاهشی حدود ۱۶ کیلومتری (۱۰ مایل) در سال را نشان می‌دهد که بیانگر تغییری قابل توجه در الگوی حرکتی این پدیده طبیعی است.
بر اساس نقشه حرکت قطب شمال مغناطیسی، این نقطه مهم زمین مسیری پیچیده را از شمال کانادا آغاز کرده و پس از گذر از اقیانوس منجمد شمالی، به سوی سیبری روسیه پیش می‌رود.
این جابه‌جایی که از سوی جریان‌های مغناطیسی هسته بیرونی زمین هدایت می‌شود، تنها یک حرکت ساده جغرافیایی نیست و تغییرات پیچیده در لایه مذاب هسته زمین عامل اصلی این حرکت است.
این جریان‌های مذاب همچون رودخانه‌ای پویا در اعماق زمین، الگوی میدان مغناطیسی سیاره زمین را شکل می‌دهند.
روند تغییر قطب مغناطیسی
دکتر سیاران بگان، پژوهشگر سازمان زمین‌شناسی بریتانیا، در گفت‌وگو با روزنامه دیلی میل، تاریخچه جالبی از حرکت قطب مغناطیسی زمین ارائه کرد.
به گفته او این نقطه از قرن شانزدهم میلادی تا مدت‌ها با سرعتی بسیار کم در محدوده کانادا جابه‌جا می‌شد اما در دو دهه اخیر، الگوی حرکت آن دستخوش تغییری چشمگیر شد: «قطب مغناطیسی با شتابی فزاینده به سمت سیبری حرکت کرد و هر سال بر سرعت آن افزوده شد. این روند تا حدود پنج سال پیش ادامه داشت تا این که به طور غیرمنتظره‌ای سرعت آن از ۵۰ به ۴۰ کیلومتر در سال کاهش یافت.»
دکتر بگان با اشاره به بی‌سابقه بودن این رفتار، تاکید کرد که این تغییرات، پیش‌بینی تحولات میدان مغناطیسی زمین را پیچیده‌تر کرده است.
او همچنین به تفاوت قابل توجه میان رفتار قطب‌های مغناطیسی شمال و جنوب اشاره کرد و گفت: «در حالی که قطب شمال چنین تحرک چشم‌گیری دارد، قطب جنوب با سرعتی بسیار کمتر حرکت می‌کند.»
به گفته او، دلیل این تفاوت رفتار میان دو نیم‌کره همچنان برای دانشمندان معما است.
اهمیت این تغییرات در زندگی روزمره
حرکت قطب مغناطیسی زمین گرچه ممکن است در نگاه اول پدیده‌ای دور از زندگی روزمره به نظر برسد، اما تاثیرات گسترده‌ای بر فن‌آوری‌های مدرن و سیستم‌های ناوبری دارد.
این تاثیر را می‌توان در طیف وسیعی از کاربردها از قطب‌نمای ساده تلفن‌های هوشمند گرفته تا سیستم‌های پیچیده ناوبری هواپیماها و زیردریایی‌ها مشاهده کرد.
در عصر حاضر وابستگی ما به فن‌آوری‌هایی که از میدان مغناطیسی زمین برای جهت‌یابی استفاده می‌کنند، بیش از هر زمان دیگری است. دقت و صحت این سیستم‌ها نقشی حیاتی در زندگی ما ایفا می‌کنند.
این امر بر لزوم به‌روزرسانی مداوم سیستم‌های ناوبری جهانی تاکید دارد تا بتوانند همگام با تغییرات میدان مغناطیسی زمین، دقت و کارایی خود را حفظ کنند.
از کشف قطب شمال مغناطیسی در سال ۱۸۳۱، دانشمندان شاهد حرکت تدریجی این قطب به سمت سیبری بوده‌اند.
برای رصد این تغییرات، مدل مغناطیسی جهانی با همکاری مشترک سازمان زمین‌شناسی بریتانیا و مرکز ملی داده‌های ژئوفیزیک ایالات متحده، توسعه یافته است.
این مدل با بهره‌گیری از داده‌های ماهواره‌های آژانس فضایی اروپا، به بررسی این تغییرات می‌پردازد.
پروفسور فیل لیورمور از دانشگاه لیدز بر این باور است که نوسانات در قطب مغناطیسی، نتیجه حرکت جریان‌های آهن مایع در هسته زمین است.
اگرچه توانایی ردیابی این حرکت به دانشمندان در پیش‌بینی تغییرات کمک می‌کند اما عمق زیاد آهن مایع در زیر سطح زمین، این فرآیند را با پیچیدگی‌های خاصی روبه‌رو کرده‌است.