نماز، روزه و حج به عنوان انجام فرائض، پدیده‌هایی مذهبی‌اند (اسلام عبادت و جماع)؛ نماز جمعه، مذهبی-سیاسی است اما راهپیمایی و مراسم اربعین برای جمهوری اسلامی در عراق صرفا سیاسی است.
نقش بی‌بدیل دولت در شکل دادن، ساخت مقابر و تاسیسات لازم، تامین هزینه ها و جابه‌جایی حدود دو میلیون نفر شرکت‌کننده سالانه و تامین مایحتاج چندین میلیون نفر در عراق، دولتی و لذا سیاسی بودن این مراسم را غیرقابل انکار می‌سازد.
سوال اینجاست که این مراسم چرا شکل گرفته، چرا همه دستگاه‌های دولتی و عمومی، حتی شهرداری‌ها در ایران برای چند هفته همه تمرکز خود را بر آن می گذارند و همچنین حکومت در چارچوب این مراسم چه پروژه‌هایی را دنبال می‌کند.
چرایی: بدیل‌سازی برای حج
جمهوری اسلامی برای سه دهه تلاش کرد مراسم حج در عربستان سعودی را سیاسی کرده و در اختیار خود بگیرد، اما موفق نشد. این شکست در کنار هدیه‌ای که جرج دبلیو بوش، رییس‌جمهور پیشین آمریکا، به جمهوری اسلامی در براندازی صدام حسین داد، مقام‌های نظام را به سمت شکل دادن به یک حج شیعی در عراق سوق داد.
منشاء این امر محوریت داستان کربلا در آیین‌های شیعی است. دولت شیعی ایران در پی آن رفت که مغازه‌ای در برابر حج برای شیعیان تاسیس کند تا آن‌ها قدرت اجتماعی و بسیج خود را به جهان نمایش دهند. اغراق‌های مبنی بر شرکت ۲۵ میلیون نفر در این مراسم نیز ناشی از همین اراده معطوف به قدرت بود.
البته پس از سال‌های اول مراسم، مقام‌های جمهوری اسلامی دیگر آن ارقام قلابی را تکرار نمی‌کنند و به رقم‌های باور پذیرتر رو آورده‌اند. ستاد مرکزی اربعین تعداد زائران عازم‌شده به کشور عراق را تا ۲۶ مرداد یک میلیون و ۵۷۲ هزار و تعداد زائران برگشتی از پنجم ماه صفر را حدود ۴۰۷ هزار اعلام کرد. البته خبرگزاری ایسنا در خبری دیگر این رقم را در همان روز ۱.۸ میلیون نفر ذکر کرد.
مراسم اربعین عینا از روی حج نسخه‌برداری شده است: برنامه‌ای چندملیتی حدودا دو هفته‌ای شامل راهپیمایی (نجف به کربلا به جای سعی میان صفا و مروه)، زیارت مرقد مقدس، دعاهای خاص و اخیرا «رجم شیطان». البته بر خلاف حج که بیانگر قدرت مسلمانان است، مراسم اربعین در واقع نه نمایش قدرت شیعیان بلکه نمایش قدرت جمهوری اسلامی است. جمهوری اسلامی همانند میدان جنگ، مشمولان سربازی و حتی مجرمان و زندانیان را به این مراسم اعزام می‌کند. همچنین عینا همانند حج، به زائران اربعین ارز ارزان‌قیمت و وام داده می‌شود و مثل حج از عوارض خروج از کشور هم معاف‌اند.
سنت‌سازی مذهبی
برنامه جمهوری اسلامی از روز نخست نابودی سنت‌ها و آیین‌های محلی و ملی و جایگزینی آن‌ها با سنت‌های موجود مذهبی و در صورت لزوم، سنت‌سازی بوده است.
به همین دلیل، با اتکا بر اربعین، سنت تازه‌ای به نام راهپیمایی «جاماندگان اربعین» از سوی شهرداری تهران شکل گرفته است. علیرضا زاکانی، شهردار تهران در این مورد گفت: «هماهنگی خوبی میان بخش‌های مختلف از جمله سپاه برای برگزاری آیین جاماندگان اربعین انجام شده است... همانگونه که به شهروندان در کربلا خدمت‌رسانی می‌کنیم، باید به آیین راهپیمایی جاماندگان در تهران نیز کمک کرد.»
این مراسم در ری نیز انجام شد و بنا به ادعای یکی از مسئولان اوقاف این شهرستان، در مراسم «چهار میلیون نفر» شرکت کردند. این رقم با توجه به جمعیت شهرستان ری و حتی جمعیت حدود ۹ میلیونی تهران برای جاماندگان اربعین یک دروغ بزرگ است، مثل عدد ۵۰ میلیون شرکت‌کننده در مراسم ۲۲ بهمن که از سوی روزنامه کیهان اعلام می‌شود.
علاوه بر این، احسان مومنی، معاون عملیات پلیس راهور تهران از آیینی دیگر سخن می‌گوید، یعنی مراسم «بدرقه زائران اربعین» که در سال ۱۴۰۳ در میدان آزادی برگزار شد.
اقتصاد دولتی نهادهای دینی
نهادهای دینی همانند نهادهای دیگر برساخته بشر و نهادهایی دنیوی‌اند؛ مثل نهاد روحانیت، اوقاف یا مدارس مذهبی. وقتی مردم هزینه‌های جاری این نهادها و برنامه‌های توسعه آن‌ها را نپردازند، رهبران دینی می‌توانند با کسب قدرت و تاراج منابع عمومی این هزینه ها را تامین کنند.
بدون میلیاردها دلار خرج تدریجی برای بازسازی مقابر شخصیت‌های مقدس شیعه در عراق و میلیاردها دلار برای اعزام چند هفته‌ای حدود دو میلیون زائر به این کشور و اداره این مراسم در آن، چنین مراسمی ممکن نمی‌شد. بخش بزرگی از سازمان‌های دولتی و عمومی جمهوری اسلامی در این کار مشارکت دارند. به دلیل پرداخت حقوق دولتی به کارکنان دستگاه‌ها و استفاده از امکانات دولتی در این مراسم بخشی از هزینه ها به طور غیرمستقیم از بودجه‌های دولتی صرف می‌شود.
این هزینه‌های میلیارد دلاری با پروژه امپراتوری شیعی و شیعه‌سازی جهان توجیه می‌شود. مراسم اربعین همانند جامعه‌المصطفی با ۵۰ هزار طلبه خارجی، تاسیس و نگهداری مساجد شیعی در سراسر جهان، تبدیل سفارتخانه‌ها و مراکز فرهنگی دولت در خارج به حسینیه و مراکز حمایت از تروریسم، بخشی از پروژه امپراتوری شیعی و گسترش «عمق نفوذ استراتژیک» نظام است. از همین جهت، هرگونه تسهیلاتی برای این مراسم به دستور علی خامنه‌ای در نظر گرفته شده است؛ از صدور و تحویل سریع یک میلیون و ۱۰۰ هزار گذرنامه زیارتی بسیار ارزان (۶۵ هزار تومان) به صورت آنلاین و پستی در سال ۱۴۰۳ تا توزیع رانتی ارز به ارزش بیش از چهار هزار میلیارد تومان در میان زائران به دست بانک مرکزی.بانک‌ها هر سال به مناسبت راهپیمایی اربعین، یک وام هم اختصاص می‌دهند. بانک ملی مبلغ وام را برای سال جاری ۱۰ میلیون تومان اعلام کرد.
در قانون بودجه، در ردیف‌های جداگانه‌ای، هزاران میلیاردها تومان برای توسعه «راهپیمایی اربعین» اختصاص داده شده است. در دولت سیزدهم طی ۳۳ ماه حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان فقط برای توسعه زیرساخت‌ها هزینه شد. در این قانون، اعتبارات متفاوتی برای برگزاری راهپیمایی اربعین به دستگاه‌های مختلف اختصاص داده شد: ۱۰۰ میلیارد تومان به وزارت کشور زیر عنوان تامین زیرساخت‌ها و هزینه‌های پشتیبانی از سفرهای زیارتی اربعین، ۳۸۰ میلیارد تومان برای تکمیل و توسعه زیرساخت‌های استان‌های غربی و جنوب غربی مرتبط با مراسم اربعین، ۵۰۴ میلیارد تومان برای کمک به تامین زیرساخت‌ها و هزینه‌های پشتیبانی از سفرهای زیارتی اربعین، ۲۰۰ میلیارد تومان برای کمک به کمیته هماهنگی و توسعه تسهیلات و خدمات اربعین در عراق و کمک به موسسه «بحر نجف اشرف» و ستاد بازسازی عتبات در موضوع اربعین و ۲۰ میلیارد تومان به ستاد اربعین برای فعالیت دینی و مذهبی.
در دولت جدید، محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهور، تصویب‌نامه هیات وزیران برای تامین هزینه‌های درمانی زائران اربعین تا ۴۰۰ میلیارد تومان را ابلاغ کرد.اولویت اول اعضای کابینه پزشکیان پس از گرفتن رای اعتماد از مجلس، حضور در مرز و کربلا برای نظارت، به خصوص بر خرج‌های این مراسم، بوده است.
عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات پیشین، از استقرار بالن فضایی در مرز مهران خبر داد و گفت: «یکی از این بالن‌ها در حال ارائه اینترنت رایگان به زائران است.» بنا به گفته رییس ستاد اجرایی «فرمان امام» این نهاد ۱۶ میلیون بطری آب معدنی و دو میلیون غذای آماده برای پیاده‌روی اربعین ذخیره کرده است.
این مخارج در سطح استانی نیز جریان داشته است. به عنوان نمونه طی دو ماه، بیش از ۱۵۰ تن کالای اساسی میان هیات‌ها و موکب‌ها برای پذیرایی از زائران گذرکننده از همدان توزیع شد. خبرگزاری تسنیم از اجرای طرح ایستگاه سیار «سی‌ان‌جی» از سوی یک شرکت دانش‌بنیان با همکاری وزارت دفاع و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی و همچنین سوخت‌رسانی رایگان به خودروهای دوگانه‌سوز زائران خبر داد.
بنا به گفته استاندار کرمانشاه «به برکت اربعین حسینی حدود ۲۵۰ میلیارد تومان اعتبار به شهرداری‌های استان» تخصیص یافت.
تامین برق مسیر زائران اربعین هم با مخارج جداگانه‌ای از سوی وزارت نیرو انجام می‌شود.
اگر مراجع شیعه شجاع در ایران وجود داشتند که رانت‌خوار حکومت نبودند، این هزینه کردن‌ها حرام اعلام می‌شد، چرا که سرقت مستقیم از جیب مردم به حساب می‌آید. توجیه دیگر اعتراض نکردن به این هزینه‌ها، عظمت شیعه و بسط قدرت آن است.