صف‌های بلند خرید طلا در روز ۱۳ ماه صَفَر، برابر با یک‌شنبه ۲۸ مرداد، همه را شوکه کرد؛ حتی محمد کشتی‌آرای، نایب‌رییس ۷۵ ساله اتحادیه طلا و جواهر ایران هم گفته در ۶۴ سالی که در بازار فعالیت داشته، شاهد چنین پدیده‌ای نبوده است. این شایعه از کجا آمد و چه سناریوهایی پشت پرده است؟
حدودا از هفته گذشته، برخی صفحات مجازی به خصوص در اینستاگرام، به شکل هماهنگ یک خرافه را مطرح کردند. بر اساس این خرافه، خرید طلا در روز ۱۳ ماه قمری صفر شگون دارد. این روایت به امام ششم شیعیان نسبت داده شده است.
بررسی‌های ایران‌اینترنشنال نشان می‌دهد به استثنای یک یا دو سال اخیر، آن‌هم به شکل بسیار محدودتر، چنین خرافه‌ای مطرح نبوده است.
حتی اطلاعات مندرج در صفحه وب‌سایت مرکز ملی پاسخ‌گویی به سوالات دینی جمهوری اسلامی هم مطلبی درباره روز ۱۳ صفر ذکر نکرده است.
کشتی آرای در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا، در رابطه با پیامدهای هجوم مردم برای خرید طلا گفت: «همین اقدام مردم و باور جدید باعث شد روز گذشته سکه ۷۵۰ هزار تومان و هر گرم طلا ۱۰۰ هزار تومان گران شود، در حالی‌که نرخ ارز و انس جهانی تغییری نکرده بود.»
چه کسی پشت این شایعه بود؟
کار طلافروشان بود - بر اساس باورهای قدیمی و خرافات رایج، خرید و فروش در ماه صفر بدشگون است. اکنون برخی کاربران در فضای مجازی، با اشاره به کسادی بازار طلافروشان در ماه صفر، به‌خصوص از آنجا که بسیاری از خانواده‌های مذهبی در این ماه جشنی مانند مراسم عروسی و… برگزار نمی‌کنند، منشا شایعه را طلافروشان دانستند.
با این حال به نظر نمی‌رسد این سطح از هماهنگی کار چند طلافروش باشد؛ به‌ویژه آنکه از هفته گذشته، صفحات برخی اینفلوئنسرها در شبکه‌های اجتماعی به‌طور هماهنگ این موضوع را تبلیغ کردند.
آثار اقتصادی هجوم به بازار طلا، بدون شک حساسیت دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی را تحریک می‌کند. بنابراین این فرضیه چندان قابل اعتنا نیست.
کار ایران‌خودرو بود- زهرا علی‌اکبری، در وب‌سایت خبرآنلاین در یادداشتی با عنوان «نگاهی به سونامی خرید ۱۳ صفر؛ آدم‌های امیدوار بی‌خطرند»، با اشاره به طرح قرعه‌کشی ایران‌خودرو تلویحا به نقش این خودروساز در ترویج شایعه ۱۳ صفر اشاره کرده است.
علی‌اکبری نوشت: «یک شرکت خودروسازی طرح فروش خودرو را به اجرا گذاشته و قرار است ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو را در این قالب بفروشد. ۳۶ هزار دستگاه از این تعداد به خریداران عادی تعلق می‌گیرد، اما آمارها تا پایان شب گذشته نشان از ثبت‌نام بیش از دو میلیون نفر دارد. این بدان معناست که به ازای هر خودرو بیش از ۲۰۰ تقاضا وجود دارد. افرادی که ثبت‌نام کرده‌اند، باید ۲۳۰ میلیون تومان را در حساب‌های خود بلوکه کنند تا شاید در جریان قرعه‌کشی شانس بیاورند و برنده شوند.»
عددی که علی‌اکبری به آن اشاره کرده، حدود ۴۶۰ هزار میلیارد تومان است که پس از پایان قرعه‌کشی، به صورت بالقوه می‌تواند به بازار تزریق شود.
بر این اساس، شاید هدف از ترویج شایعه خوش‌یمنی خرید طلا در روز ۱۳ صفر، تعدیل بخشی از این تقاضای بالقوه بوده باشد.
کار واردکنندگان طلا بود- وب‌سایت تجارت‌نیوز در مطلبی با عنوان «پشت پرده تشکیل صف خرید طلا در روز ۱۳ صفر» با یک فعال بازار طلا به نام محمد صلاحی گفت‌وگو کرد.
این وب‌سایت به نقل از صلاحی نوشت: «کسی که طلا را با هر هدف و مصرفی وارد می‌کند، بالاخره باید آن را در بازار بفروشد؛ بازاری که خوابیده و در رکود است و مردم خریدار نیستند. تا دیروز قبل از اینکه بازار بازگشایی شود، قیمت طلا پایین بود؛ از دیروز که طلا می‌خرند، سکه بیشتر از یک میلیون افزایش پیدا کرد و هر گرم طلا هم رشد قیمت زیادی داشته است. مشخص است که همه این‌ها هماهنگ‌شده است.»
جمهوری اسلامی به دلیل تحریم‌ها معاملات کلان خود، به خصوص معاملات نفتی را با طلا انجام می‌دهد. بر این اساس، این نظریه می‌تواند قابل اعتنا باشد.
پیشگیری در آستانه تشکیل کابینه
انتشار خبر کشته شدن اسماعیل هنیه، رهبر پیشین حماس، در روز ۱۰ مرداد، بازارهای مالی ایران را تحت تاثیر قرار داد.
ابعاد این خبر و احتمال حمله نظامی جمهوری اسلامی به اسرائیل به قدری زیاد بود که بورس تهران دامنه نوسان معاملات را محدود کرد.
از ابتدای سال جاری این سومین بار بود که بورس تهران با دستکاری دامنه نوسان، جلوی سقوط بیشتر بورس را گرفت.
اینکه فقط ۴۶۰ هزار میلیارد تومان در طرح قرعه‌کشی ایران‌خودرو بلوکه شده، نشان می‌دهد چه پول داغ بالقوه‌ای در دست شهروندان ایرانی است.
در شرایطی مانند حمله نظامی جمهوری اسلامی به اسرائیل و تشدید تنش‌ها، حکومت ایران امکان کنترل بازار بورس و دلار را تا حدی در دست دارد، اما سرریز شدن این تقاضا به سوی بازار طلا می‌تواند خطرناک باشد.
از ابتدای سال جاری سه بار در مقاطع حمله به کنسولگری جمهوری اسلامی در سوریه و سپس عملیات نظامی جمهوری اسلامی علیه اسرائیل، سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی و همراهانش، و در نهایت کشته شدن هنیه، بازار ایران دچار شوک شده است.
شاید دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی به نتیجه رسیده که شوک چهارم، آن‌هم در آستانه تشکیل دولت جدید که با وعده بهبود اوضاع بر سر کار آمده است، می‌تواند به مراتب قدرتمندتر باشد.
مشخص نیست در جریان هجوم مردم در روز ۲۸ مرداد ۱۴۰۳، چه میزان طلا به فروش رفته، اما به نظر می‌رسد در این رویداد، حداقل بخشی از آن پول داغ بالقوه که می‌توانست در روز واقعه به بازار سرازیر شود، به‌طور کنترل‌شده‌ای به طلا تبدیل شده است.