توقف فعالیت بندر رجایی چه تاثیری بر تجارت و صادرات و واردات کشور دارد؟

با انفجار ششم اردیبهشت‌ماه در بندر رجایی و توقف فعالیت این بندر، عملا ۵۷ درصد ظرفیت اسمی تخلیه و بارگیری کشور از دسترس خارج شده است. این بندر نقش چندانی در تجارت کالاهای اساسی ندارد، اما از جایگاه ویژه‌ای در گروه فرآورده‌های نفتی برخوردار است.

معاونت دریایی اداره‌کل بنادر و دریانوردی هرمزگان، پس از انفجار روز ششم اردیبهشت ماه اعلام کرد عملیات‌های دریایی و بندری در اسکله رجایی بندرعباس به‌طور موقت متوقف شده است.

اطلاعات سازمان بنادر جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که ۵۷ درصد ظرفیت اسمی تخلیه و بارگیری بنادر تجاری کشور در بندر رجایی متمرکز شده است. ظرفیت این بندر ۱۶۰ میلیون تن است و بندر دوم پس از آن، یعنی «امام خمینی»، تنها ۶۰ میلیون تن ظرفیت اسمی دارد. بندر بعدی، انزلی با ظرفیت ۱۳ میلیون و ۶۰۰ هزار تن، در شمال کشور قرار دارد که با توجه به موقعیت جغرافیایی، نقش چندانی در تجارت بین‌المللی ایفا نمی‌کند. بندر بوشهر نیز تنها ۱۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تن ظرفیت اسمی دارد.

در حوزه کانتینر، از میان ۱۱ بندر فعال کشور در این حوزه، ۷۷ درصد ظرفیت اسمی کانتینری بنادر تجاری، معادل شش میلیون و ۶۵۰ هزار TEU (واحدی برای اندازه‌گیری کانتینر؛ یک کانتینر استاندارد ۲۰ فوتی با طول تقریبی شش متر معادل یک TEU است) در بندر رجایی متمرکز شده است. بندر بعدی در این حوزه، بندر بوشهر است که ظرفیت آن تنها ۵۵۰ هزار TEU ثبت شده است.

در ۱۲ ماه سال ۱۴۰۳، از مجموع ۱۵۸ میلیون و ۴۵۵ هزار و ۶۲۴ تن کالایی که از طریق ۲۱ بندر کشور جابه‌جا شده است، حدود ۵۱ درصد، برابر با ۸۱ میلیون و ۲۰ هزار و ۴۸۲ تن، از طریق بندر رجایی تخلیه یا بارگیری شده است.

کالای کانتینری: در آمارنامه‌های سازمان بنادر، سطح متنوعی از کالاها در گروه «کالاهای کانتینری» قرار می‌گیرند. سهم بندر رجایی از ۲۶ میلیون و ۶۸۳ هزار تن کالای کانتینری تخلیه یا بارگیری شده در سال ۱۴۰۳، ۸۵ درصد معادل ۲۲ میلیون و ۷۰۳ هزار تن ثبت شده است.

کالای فلزی: بخش مهمی از تجارت جمهوری اسلامی به صادرات انواع فولاد اختصاص دارد. در سال ۱۴۰۳، از مجموع هشت میلیون و ۹۳۴ هزار تن کالای فلزی تجارت شده در ۲۱ بندر کشور، ۷۷ درصد معادل شش میلیون و ۹۷۱ هزار تن آن از بندر رجایی تخلیه یا بارگیری شده است.

کالای ساختمانی و معدنی: در گروه کالاهای ساختمانی و معدنی، که بخش مهمی از تجارت غیرنفتی کشور محسوب می‌شود، ۶۲ درصد مجموع تجارت از طریق ۲۱ بندر کشور، از بندر رجایی انجام شده است. در ۱۲ ماه سال ۱۴۰۳، جمعاً ۳۶ میلیون و ۴۷۶ هزار تن از این گروه تجارت شده که ۲۲ میلیون و ۴۳۵ هزار تن آن از طریق این بندر بارگیری یا تخلیه شده است.

فرآورده‌های نفتی: حدود ۵۲ درصد مجموع فرآورده‌های نفتی که از طریق ۲۱ بندر کشور وارد یا صادر شده، از بندر رجایی عبور کرده است. در ۱۲ ماه سال ۱۴۰۳، از ۵۲ میلیون و ۵۴۲ هزار تن فرآورده‌های نفتی، ۲۷ میلیون و ۱۴۹ هزار تن در این بندر تخلیه یا بارگیری شده است.

کود و مواد شیمیایی: یکی از فرضیه‌های مطرح درباره انفجار ششم اردیبهشت‌ماه بندر رجایی، انفجار مواد شیمیایی است. با این حال، اطلاعات سازمان بنادر نشان می‌دهد که از مجموع چهار میلیون و ۸۱۵ هزار تن کالای «کود و مواد شیمیایی» تخلیه یا بارگیری شده در سال ۱۴۰۳ در ۲۱ بندر کشور، تنها ۹۰۲ هزار تن از طریق بندر رجایی جابه‌جا شده و سه میلیون و ۹۱۳ هزار تن دیگر از طریق سایر بنادر تجارت شده است. سهم بندر رجایی در این گروه تنها ۱۹ درصد است.

ماشین‌آلات و وسایل نقلیه: از مجموع یک میلیون و ۲۴۰ هزار تن «ماشین‌آلات، وسایل نقلیه، قطعات یدکی و ابزارآلات» جابه‌جا شده در سال ۱۴۰۳ از طریق ۲۱ بندر کشور، تنها ۱۲ درصد معادل ۱۴۶ هزار تن از بندر رجایی تخلیه یا بارگیری شده است.

کالاهای اساسی: گندم، جو، ذرت، سویا، برنج، شکر، روغن خوراکی، فرآورده‌های گوشتی، مواد غذایی و محصولات کشاورزی در گروه «کالاهای اساسی» قرار می‌گیرند. از مجموع ۲۵ میلیون و ۶۳۶ هزار تن کالای اساسی تخلیه یا بارگیری شده در سال ۱۴۰۳، تنها ۶۸۳ هزار تن از طریق بندر رجایی جابه‌جا شده است که کمتر از سه درصد محسوب می‌شود. بر این اساس، توقف فعالیت این بندر احتمالا تاثیر چندانی بر تجارت کالاهای اساسی نخواهد داشت.

سایر کالاها: در سایر گروه‌ها شامل «منسوجات، چرم، پوشاک، الیاف، کاغذ و چوب» و «خرده‌بار و متفرقه»، بندر رجایی سهم چندانی ندارد.

سهم از تجارت خارجی

از مجموع ۱۳۰ میلیارد دلار تجارت خارجی ایران در سال ۱۴۰۳ بر اساس اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی، ۲۹ میلیارد و ۱۹۷ میلیون دلار آن از «منطقه ویژه اقتصادی بندر رجایی» انجام شده که نشان‌دهنده سهم ۲۲ درصدی این منطقه از کل تجارت خارجی کشور است.

در بخش واردات، از مجموع ۷۲ میلیارد دلار واردات کشور، ۲۰ میلیارد و ۲۵۴ میلیون دلار از طریق این منطقه وارد شده که سهم ۲۱ درصدی آن را نشان می‌دهد. در بخش صادرات نیز از مجموع ۵۸ میلیارد دلار صادرات کشور، هشت میلیارد و ۹۴۴ میلیون دلار از این منطقه انجام شده که سهم ۱۵ درصدی را نشان می‌دهد.

تخمین تاثیر توقف فعالیت بندر

در اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۳، حدود نیمی از تخلیه و بارگیری کل کشور، معادل شش میلیون و ۸۴۴ هزار و ۲۶۵ تن، از طریق بندر رجایی انجام شده بود. ۸۷ درصد کالای کانتینری در اردیبهشت سال گذشته، معادل یک میلیون و ۸۸۶ هزار و ۵۳۶ تن، از این بندر تخلیه یا بارگیری شده بود.

بر این اساس می‌توان تخمین زد که هر روز توقف فعالیت این بندر، معادل توقف تخلیه و بارگیری حدود ۲۲۱ هزار تن انواع کالا و ۶۱ هزار تن کالای کانتینری خواهد بود. همچنین در اردیبهشت سال گذشته، حدود نیمی از فرآورده‌های نفتی کشور، معادل دو میلیون و ۳۰۹ هزار تن، از طریق این بندر جابه‌جا شده است که در نتیجه، توقف هر روز فعالیت بندر، موجب معطلی حدود ۷۵ هزار تن فرآورده‌های نفتی خواهد شد.