باکتری‌ها، از عوامل بیماری‌زا تا متحدان تازه در مبارزه با سرطان
باکتری‌ها معمولا عامل بیماری‌های مختلف شناخته می‌شوند؛ با این حال، تصور دنیایی که در آن، باکتری‌ها به سلاح قدرتمندی علیه سرطان تبدیل شده‌اند، دیگر تنها یک رویا نیست.
پژوهشگران با کمک مهندسی ژنتیک باکتری‌ها در حال توسعه روش‌هایی هستند که می‌توانند سلول‌های سرطانی را هدف قرار دهند و نابود کنند.
پیشینه تاریخی داروهای میکروبی
به گزارش وب‌سایت کانورسیشن، استفاده از باکتری‌ها برای مبارزه با سرطان به دهه ۱۸۶۰ برمی‌گردد. ویلیام بی. کولی که امروزه از او به‌عنوان پدر ایمنی‌درمانی یاد می‌شود، باکتری‌های استرپتوکوک را به بدن یک بیمار جوان مبتلا به سرطان استخوان غیرقابل جراحی تزریق کرد.
این روش غیرمتعارف به‌طور شگفت‌انگیزی باعث کوچک شدن تومور شد و یکی از اولین نمونه‌های ایمنی‌درمانی را رقم زد.
کولی در دهه‌های بعدی به‌عنوان رییس بخش تومورهای استخوانی در بیمارستان مموریال نیویورک، به بیش از هزار بیمار سرطانی، باکتری یا محصولات باکتریایی تزریق کرد. این محصولات بعدها به «سموم کولی» معروف شدند.
علی‌رغم این موفقیت اولیه، پیشرفت در درمان‌های سرطان مبتنی بر باکتری بسیار کند بوده است. توسعه پرتودرمانی و شیمی‌درمانی فعالیت کولی را تحت‌الشعاع قرار داد و رویکرد او با تردید جامعه پزشکی مواجه شد.
با این حال، ایمنی‌شناسی مدرن بسیاری از اصول کولی را تایید کرده است. امروزه محققان دریافته‌اند برخی سرطان‌ها به تقویت سیستم ایمنی بدن حساس هستند، رویکردی که اکنون برای درمان بیماران استفاده می‌شود.
مکانیسم عملکرد درمان‌های سرطان مبتنی بر باکتری
این درمان‌ها از توانایی منحصر به فرد برخی باکتری‌ها برای تکثیر در درون تومورها بهره می‌برند. اکسیژن کم، محیط اسیدی و بافت مرده در اطراف سلول‌های سرطانی که به آن «ریزمحیط تومور» می‌گویند، محیطی ایده‌آل برای رشد برخی باکتری‌ها فراهم می‌آورند.
باکتری‌ها پس از استقرار در این محیط می‌توانند به‌طور مستقیم سلول‌های توموری را از بین ببرند یا پاسخ‌های ایمنی بدن را علیه سرطان فعال کنند.
با این حال، چندین مشکل مانع از گسترش این روش درمانی شده است:
- نگرانی‌های ایمنی: وارد کردن باکتری‌های زنده به بدن بیمار می‌تواند خطرناک باشد. محققان باید با دقت سویه‌های باکتریایی را تضعیف کنند تا به بافت‌های سالم آسیب نرسانند.
- کنترل باکتری‌ها: کنترل رفتار باکتری‌ها در درون تومور و جلوگیری از انتشار آن‌ها به سایر قسمت‌های بدن دشوار است.
ـ تداخل با میکروبیوم بدن: باکتری‌هایی که به‌طور طبیعی در درون ما زندگی می‌کنند و به آن‌ها میکروبیوم گفته می‌شود، می‌توانند تحت تاثیر درمان‌ها، بیماری‌ها و البته باکتری‌های جدید قرار بگیرند.
ـ درک ناقص از تعاملات: هنوز به‌طور کامل نمی‌دانیم باکتری‌ها چگونه با ریزمحیط پیچیده تومور و سیستم ایمنی تعامل می‌کنند.
نقش پیشرفت‌های اخیر در استفاده از باکتری‌ها برای درمان انواع سرطان
با وجود این چالش‌ها، پیشرفت‌های علمی اخیر در زمینه‌هایی مانند زیست‌شناسی مصنوعی و مهندسی ژنتیک، جان تازه‌ای به این حوزه بخشیده است.
دانشمندان اکنون می‌توانند باکتری‌ها را برای انجام عملکردهای پیچیده مانند تولید و تحویل عوامل ضد سرطان خاص در درون تومورها برنامه‌ریزی کنند.
این رویکرد هدفمند قادر است بر برخی محدودیت‌های درمان‌های سنتی سرطان، از جمله عوارض جانبی و ناتوانی در رسیدن به بافت‌های عمیق‌تر تومور، غلبه کند.
تحقیقات نشان می‌دهد درمان‌های مبتنی بر باکتری نتایج امیدوارکننده‌ای برای برخی انواع سرطان داشته‌اند. این روش به‌ویژه در مقابله با تومورهای جامدی که خون‌رسانی ضعیفی دارند و در برابر درمان‌های معمول مقاوم هستند، می‌تواند موثرتر باشد.
سرطان روده بزرگ، سرطان تخمدان و سرطان متاستاتیک پستان از جمله سرطان‌های با میزان مرگ و میر بالا هستند که محققان با این روش‌های نوآورانه می‌کوشند با آن‌ها مقابله کنند.
بر اساس شواهد موجود، «داروهای میکروبی» می‌توانند با تقویت اثربخشی داروهای رایج ایمنی‌درمانی، توانایی بدن را در مبارزه با سرطان افزایش دهند.
مطالعات اخیر در این زمینه نتایج بسیار امیدبخشی به همراه داشته است. پژوهشگران موفق شده‌اند با دستکاری ژنتیکی باکتری اشریشیا کلای، آن را به ابزاری هوشمند برای مبارزه با سرطان تبدیل کنند.
این باکتری‌های مهندسی‌شده قادرند قطعات کوچکی از پروتئین‌های توموری را به سلول‌های ایمنی بدن انتقال دهند.
این فرایند در واقع نوعی «آموزش» سیستم ایمنی است که به آن کمک می‌کند سلول‌های سرطانی را بهتر شناسایی و به‌طور موثر به آن‌ها حمله کند.
آزمایش‌ها روی مدل‌های حیوانی نشان داده این روش نه‌تنها باعث کوچک شدن تومورها می‌شود، بلکه در برخی موارد به نابودی کامل آن‌ها می‌انجامد.
با استفاده از این مکانیسم‌ها، درمان‌های باکتریایی می‌توانند به‌طور انتخابی تومورها را «مستعمره خود کنند»، بدون اینکه به بافت‌های سالم آسیب برسانند. این ویژگی می‌تواند بر محدودیت‌های روش‌های سنتی درمان سرطان غلبه کند.
در نهایت، تایید قطعی اثربخشی این روش مستلزم انجام کارآزمایی‌های بالینی بر روی انسان است.
این آزمایش‌ها نشان خواهند داد که آیا این روش‌ها در کنترل یا ریشه‌کن کردن سرطان موثر هستند یا خیر. همچنین میزان ایمنی، عوارض جانبی احتمالی و سطح سمی‌بودن این درمان‌ها مشخص خواهند شد.
بر اساس یافته‌های یکی از مطالعات انجام‌شده در این زمینه، تزریق بخشی از دیواره سلولی باکتری به بیماران می‌تواند به‌طور ایمن در کنترل ملانوما، کشنده‌ترین نوع سرطان پوست، موثر باشد.
چشم‌انداز استفاده از باکتری‌ها در درمان سرطان
درمان‌های سرطان مبتنی بر باکتری نمونه درخشانی از پیوند میان دستاوردهای تاریخی پزشکی و فناوری‌های پیشرفته علمی امروز است.
این حوزه اگرچه هنوز با چالش‌های متعددی روبه‌رو است، اما پیشرفت‌های روزافزون آن، نوید‌بخش ظهور روش‌های درمانی دقیق‌تر و کارآمدتری است که می‌تواند سرنوشت بیماران سرطانی را به‌شکل چشمگیری دگرگون سازد.