سارا حسین رییس هیات حقیقت‌یاب شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد به ایران اینترنشنال گفت که معتقد است این هیات باید زمان بیشتری برای رسیدگی به نقض حقوق بشر در جریان سرکوب خیزش مردمی علیه جمهوری اسلامی داشته باشد و همچنان خواستار همکاری جمهوری اسلامی خواهیم شد.
خانم حسین روز دوشنبه در یک نشست خبری در ژنو در پاسخ به پرسش بردیا افشین خبرنگار ایران اینترنشنال مبنی بر این که در صورت تمدید ماموریتش آیا معتقد است جمهوری اسلامی با این هیات همکاری کند، گفت در صورت تمدید ماموریتش از زمان بیشتری بهره‌مند خواهد شد و خیلی مهم است که این هیات بتواند همچنان صداهایی که شنیده نشده‌اند را بشنود.
او افزود که این هیات همه اسناد منتشر شده از سوی جمهوری اسلامی را نیز بررسی کرد و مشخص نیست که چرا نماینده جمهوری اسلامی مدعی شده گزارش این هیات غیرمستند است.
او همچنین در این نشست خبری گفت که ایرانیان داخل و خارج که قصد صحبت با این کمیته را داشتند، تهدید شدند.
کمی قبل از آن، سارا حسین رییس هیات حقیقت‌یاب شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در سخنرانی خود اعلام کرد که این هیات دریافته مسئول نقض فاحش حقوق بشر در ارتباط با اعتراضات آغاز شده پس از جان باختن مهسا امینی مقامات حکومتی هستند که برخی از این موارد نقض جدی حقوق بشر تا سطح جنایات علیه بشریت پیش‌رفته است.
خانم حسین روز دوشنبه در جلسه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در ژنو گفت که این نفض فاحش حقوق بشر شامل مواردی چون قتل‌های غیرقانونی، اعدام‌های غیرقانونی، استفاده غیرضروری و نامتناسب از زور، دستگیری‌های خودسرانه، شکنجه، رفتارهای تجاوز جنسی و خشونت جنسی، ناپدید شدن اجباری و آزار جنسی است.
او افزود: «این اقدامات در چارچوب یک حمله گسترده و سیستماتیک علیه زنان و دختران و سایر افرادی که از حقوق بشر حمایت می‌کنند، انجام شده است. بنابراین، برخی از این موارد نقض جدی حقوق بشر تا سطح جنایات علیه بشریت پیش‌رفته است.»
رییس هیات حقیقت‌یاب درباره جان باختن مهسا امینی نیز گفت: «تحقیقات ما نشان داد که مرگ او غیرقانونی و ناشی از خشونت فیزیکی در بازداشت مقامات دولتی بوده است.»
رییس هیات حقیقت‌یاب ادامه داد که جمهوری اسلامی با بهره بردن از یک مصونیت تاریخی و سیستماتیک هر گونه امید به عدالت و جبران را از جامعه سلب کرده و بدون پاسخگو کردن عاملان جنایت برای تخلفاتشان از اعتراضات آغاز شده در ۱۶سپتامبر ۲۰۲۲ این چرخه معیوب مصونیت و معافیت از مجازات را نمی‌توان شکست.
حسین گفت: «بنابراین ما از دولت ایران می‌خواهیم که اقدامات فوری و ملموسی برای توقف اعدام‌ها اتخاذ کند و همه کسانی که خودسرانه در ارتباط با اعتراضات بازداشت شده‌اند را به سرعت آزاد کند.»
همچنین شهین سردار علی،عضو کمیته مستقل حقیقت‌یاب سازمان ملل درباره خیزش «زن، زندگی، آزادی» گفت: «جمهوری اسلامی از تکنولوژی جدید برای شناسایی زنان بدون حجاب استفاده می‌کند و هدف این اقدامات حفظ ساختار تبعیض‌آمیز فعلی است.»
او تاکید کرد که خشونت‌های جنسیتی در مناطق اقلیت‌نشین شدیدتر بود و ۲۲ هزار و ۸۰۰ کودک در جریان اعتراضات از تحصیل محروم و تعلیق شدند.
کمی پیش از آن، جاوید رحمان گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران در نشست گفت‌وگوی تعاملی سالانه خود در پنجاه و پنجمین دور از نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در ژنو گفت مصونیت از مجازات و پاسخگو نبودن در مورد نقض جدی حقوق بشر، یکی از ویژگی‌های مهم، عمیقا غم‌انگیز و تکرار شونده در قانون اساسی، چارچوب قانونی و چشم انداز سیاسی جمهوری اسلامی است.
جاوید رحمان که برای ششمین سال پیاپی گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران بوده، در این جلسه گفت که ماموریت او بستری برای برجسته کردن و گزارش نقض جدی حقوق بشر و تخلفات انجام شده توسط مقام‌های حکومتی بوده است.
او بار دیگر نسبت به اعدام‌ها در ایران هشدار داد و گفت: «من به شدت نگران تعداد احکام اعدام در پی دادرسی‌هایی هستم که ناقض آیین دادرسی عادلانه و حق محاکمه عادلانه هستند.»
رحمان گفت: «وضعیت اقلیت‌های قومی و مذهبی همچنان نگران‌کننده است، به‌ویژه که تعداد اعدام‌شدگان از اقلیت‌های قومی و مذهبی به‌طور نامتناسبی بالاست، به‌ویژه برای جرایم مرتبط با مواد مخدر یا امنیتی.»
گزارشگر سازمان ملل متحد تاکید کرد: «من همچنان نگران آزار و اذیت، ارعاب، هدف قرار دادن، دستگیری و زندانی شدن مدافعان حقوق بشر، وکلا، روزنامه نگاران و فعالان اتحادیه های کارگری هستم.»
در حالی که قرار است شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در روزهای آینده درباره تمدید ماموریت گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران تصمیم‌گیری کند، او افزود: «من همچنان امیدوارم این مأموریت همچنان صدای میلیون‌ها ایرانی باشد که مورد هدف نقض حقوق بشر قرار می گیرند، قربانی می‌شوند و آزار می‌بینند و حقوق اساسی آنها به طور مداوم و بدون مجازات نقض میشود.»
رحمان همچنین در پایان دوره شش ساله خود، از مردم ایران به خاطر «شجاعت، پایداری و همچنین حمایت و مشارکت مثبتشان با ماموریت» او تشکر کرد.
جاوید رحمان پیشتر در آخرین گزارش خود از افزایش اعدام‌ها در پی خیزش سراسری پس از کشته شدن مهسا ژینا امینی ابراز نگرانی کرده بود.
در سال‌های گذشته، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد با تمدید پیاپی ماموریت گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران، از جمهوری اسلامی خواسته به این فرستاده سازمان ملل اجازه دسترسی به مکان‌های مورد نظر را داده و اطلاعات لازم را در اختیارش قرار دهد.
اما مقام‌های جمهوری اسلامی در نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، همواره تصویب قطعنامه و تمدید ماموریت گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران را «سوء استفاده از شورای حقوق بشر توسط معدودی از کشورها» خوانده‌اند.
شورای حقوق بشر سازمان ملل از سال ۱۳۹۰ بدین سو به طور مرتب برای ایران «گزارشگر ویژه» تعیین کرده و در حال حاضر نیز جاوید رحمان این ماموریت را برعهده دارد.
در سازوکار شورای حقوق بشر دو نوع «گزارشگر موضوعی» و «گزارشگر ویژه» وجود دارد و گزارشگران ویژه تنها برای کشورهایی در نظر گرفته میشود که وضعیت حقوق بشر در آنها غیرقابل قبول است.
نخستین گزارشگر شورای حقوق بشر سازمان ملل مستقر در ژنو برای ایران احمد شهید بود که پنج سال در این سمت فعالیت کرد.
پس از او عاصمه جهانگیر از آبان سال ۹۵ به عنوان گزارشگر ویژه ایران انتخاب شد اما در بهمن ۹۶ در زادگاهش لاهور پاکستان درگذشت.
جاوید رحمان که جایگزین عاصمه جهانگیر شده ۵۲ سال دارد و حقوقدان پاکستانی-بریتانیایی است. او همچنین ریاست دانشکده حقوق دانشگاه برونل در لندن را نیز بر عهده دارد.
جمهوری اسلامی پس از انتخاب گزارشگر ویژه حقوق بشر در سال ۹۰ تاکنون به هیچ یک از گزارشگران ویژه اجازه سفر به ایران را نداده و گفته است ماموریت آنها را به رسمیت نمی‌شناسد.
پیش از آن رینالدو گالیندوپل در دهه ۶۰ و موریس کاپیتورن در دهه ۷۰ به عنوان گزارشگران حقوق بشر سازمان ملل به ایران سفر کرده بودند.
واکنش جمهوری اسلامی و دیگر کشورها
طبق آن چه پیش‌بینی می‌شد نماینده جمهوری اسلامی علیه گزارش گزارشگر سازمان ملل واکنش نشان داد.
نماینده جمهوری‌اسلامی در سازمان ملل در واکنش به گزارش جاوید رحمان گفت: «این گزارش نه واقعی است و نه حرفه‌ای، چه رسد به اینکه به طور منطقی منصفانه و متعادل باشد و منعکس‌کننده پیشرفت مداوم ایران در ترویج و حمایت از حقوق بشر و همچنین چالشهایی باشد که بر آن غلبه کرده است. کاملت یک طرفه و گمراه‌کننده است.»
او افزود: «کسانی که در کنار رژیم اشغالگر فلسطین ایستاده‌اند و نسل‌کشی در غزه را نادیده می‌گیرند، چطور نگرانی‌شان برای حقوق بشر را جدی می‌گیرید؟ این چیزی نیست که مورد قبول مدافعان و اسپانسرهای حقوق بشر باشد.»
اما نمایندگان کشورهای غربی از جمله فرانسه درباره صدور احکام اعدام در ایران و نگرانی خود در مورد افزایش آن سخن گفتند.
نماینده آمریکا در نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل گفت که ایران همچنان به سرکوب روزنامه نگاران مدافعان حقوق بشر و اقلیت های مذهبی و قومی ادامه می‌دهد. او با خانواده ایرانیانی که عزیزان خود را در اعدام‌ها و کشتارها از دست داده اند،ابراز همدردی کرد.
او گفت ایران همچنان به سرکوب روزنامه‌نگاران مدافعان حقوق بشر و اقلیت‌های مذهبی و قومی ادامه می‌دهد. نماینده آمریکا ضمن ابراز نگرانی از افزایش اعدام‌ها در ایران از جمله به اعدام چهار زندانی کرد با استناد به اعترافات اجباری تحت فشار اشاره کرد.
نماینده بریتانیا هم گفت که وضعیت نقض حقوق بشر در ایران مشمئز کننده است. او افزود سال گذشته جمهوری اسلامی بیش از ۸۳۰ نفر را اعدام کرده و تبعیض میان اقلیت‌ها در ایران نیز بسیار نگران‌کننده است.
نماینده آلبانی خواستار تحقیق بی‌طرفانه و شفاف درباره نقض حقوق بشر در ایران شد و از اعدام‌ها به خصوص اعدام کودکان در ایران ابراز نگرانی کرد.
نماینده بلژیک از رشد اعدام در ایران و همچنین اجرای آن درباره اتهامات «امنیتی» و به صورت مبهم و غیرشفاف ابراز نگرانی کرد.
نماینده رومانی گفت که وضعیت حقوق بشر در ایران رو به زوال است،به خصوص با قوانین جدیدی که درباره حجاب در ایران تصویب شده است. او تاکید کرد که میزان اعدام‌ها در ایران به خصوص اعدام کودکان نگران‌کننده است.
نماینده کانادا خواستار لغو قانون حجاب اجباری در ایران شد و گفت: «شاهد رشد خیره‌کننده اعدام و از جمله اعدام زنان و دختران در ایران هستیم.»
نماینده لوکزامبورگ گفت که این کشور از ادامه مصونيت ناقضان حقوق بشر در ایران نگران است و ادامه سرکوب‌ها در ایران می تواند به آپارتاید جنسیتی منتهی شود.
نماینده اسرائیل در نشست حقوق بشر سازمان ملل از سرکوب اقلیت‌های قومی و مذهبی و رشد اعدام‌ها در ایران ابراز نگرانی کرد و گفت: «جامعه بهائی در معرض بیشترین سرکوب در ایران هستند.»
کشورهای همسو با جمهوری اسلامی نظیر روسیه، سوریه، کره شمالی، بلاروس و ونزوئلا از کارنامه حقوق بشری تهران حمایت کردند.
نماینده روسیه گفت که کشورهای غربی قصد بی‌ثبات کردن ایران را دارند و نماینده سوریه تعامل جمهوری اسلامی با مکانسیم‌های حقوق بشری سازمان ملل را «سازنده» خواند.
نماینده کره شمالی نیز گزارش گزارشگر ویژه حقوق بشر در امور ایران را «مغرضانه» توصیف کرد و نماینده ونزوئلا گفت که ایران «همواره به قطعنامه های شورای حقوق بشر سازمان ملل پایبند بوده است».
نماینده اریتره از اقدامات جمهوری اسلامی درباره حقوق بشر به خصوص حقوق زنان «تقدیر» کرد و نماینده چین هم گفت: «نمی‌توان شرایط فرهنگی هر کشور را نادیده گرفت و از جامعه بین المللی می‌خواهیم که به استقلال ایران احترام بگذارند.»
درخواست ده‌ها سازمان حقوق بشری ایرانی و بین‌المللی
بیش از چهل سازمان حقوق بشر ایرانی و بین‌المللی در بیانیه مشترکی از اعضای شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد خواستند که از تمدید ماموریت گزارشگر ویژه سازمان ملل در موضوع حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران و تمدید ماموریت کمیته بین‌المللی حقیقت‌یاب در موضوع جمهوری اسلامی ایران در پنجاه و پنجمین جلسه شورای حقوق بشر حمایت کنند.
عفو بین‌الملل، انجمن قلم آمریکا، مرکز حقوق بشر ایران و سازمان ملت‌ها و مردمان غیر رسمی (UNPO) از جمله امضاکنندگان این بیانیه مشترک هستند.
این سازمان‌ها نوشتند: «تداوم این دو ماموریت متمایز و مکمل یکدیگر امری حیاتی در راستای عمل شورا به وظیفه خود در زمینه بهبود و پاسداشت حقوق بشر در ایران شمرده میشود.»
این نهادهای حقوق بشری همچنین از دولت‌های عضو خواسته‌اند از این فرصت استفاده کنند و علنا در مورد نقض شدید و دائم حقوق بشر درون کشور ابراز نگرانی کنند.
در بیانیه صادرشده از سوی این سازمان‌ها آمده است: «ما در ضمن از دولت شما می‌خواهیم پیغامی قاطعانه به مقامات ایران بفرستد که تداوم نقض حقوق می‌بایست متوقف شد، قصور از مجازات بخاطر نقض حقوق و جنایات بین‌المللی باید پایان یابد و مقامات ایرانی مسئول دانسته خواهند شد.»
همچنین قرار است روز دوشنبه هیات حقیقت‌یاب شورای حقوق بشر گزارش کامل خود را در باره وضعیت ایران منتشر می‌کند.
هیات کارشناسی مستقل بین‌المللی به درخواست شورای حقوق بشر سازمان ملل برای بررسی نقض حقوق بشر در ایران در طول انقلاب مهسا کارش را آغاز کرد.
پیشتر هیات مستقل حقیقت‌یاب سازمان ملل در نخستین گزارش خود درباره خیزش «زن، زندگی، آزادی» اعلام کرد سرکوب خشونت‌بار این اعتراضات و تبعیض ساختاری فراگیر علیه زنان و دختران، منجر به نقض جدی حقوق بشر در ایران شده و بسیاری از این موارد سرکوب، مصداق «جنایت علیه بشریت» محسوب می‌شوند.
بر اساس این گزارش که روز جمعه ۱۸ اسفند منتشر شد، موارد نقض حقوق بشر و جنایات تحت قوانین بین‌المللی در بستر اعتراضات «زن، زندگی، آزادی»، شامل قتل، اعدام‌های فراقضایی و کشتن‌های غیرقانونی، استفاده غیرضروری و بی‌رویه از قوای قهریه، سلب خودسرانه حق آزادی، شکنجه، تجاوز، ناپدیدسازی‌های قهری و تعقیب و آزار مبتنی بر جنسیت بوده است.
هیات مستقل حقیقت‌یاب سازمان ملل تاکید کرد نقض حقوق بشر به شکل خاص زنان، کودکان و اقلیت‌های اتنیکی و دینی و مذهبی را تحت تاثیر قرار داده است.
این هیات اعلام کرد تعقیب و آزار مبتنی بر جنسیت با تبعیض مبتنی بر هویت اتنیکی و دینی در هم تنیده شده است.
اما ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، به اولین گزارش هیات حقیقت‌یاب سازمان ملل درباره خیزش «زن، زندگی، آزادی» واکنش نشان داد و آن را «به شدت» محکوم کرد.
کنعانی روز شنبه ۱۹ اسفند در بیانیه‌ای، این گزارش را «تکرار ادعاهای بی‌اساس، مبتنی بر اطلاعات نادرست و مغرضانه و فاقد وجاهت قانونی و از اساس مردود» خواند.
اعتراضات سراسری «زن، زندگی، آزادی» در ایران، با جان باختن ژینا مهسا امینی، زن ۲۲ ساله ایرانی کُرد در شهریور ۱۴۰۱ پس از دستگیری به دست عوامل گشت ارشاد آغاز شد.
این اعتراضات فورا به یک خیزش سراسری در ایران تبدیل شد. بنا بر آمارهای سازمان‌های حقوق بشری، حکومت ایران بیش از ۵۵۰ معترض را در جریان سرکوب این اعتراضات کشت.